Leki na cukrzycę - charakterystyka

Cukrzyca (diabetes mellitus) to przewlekłe schorzenie metaboliczne, którego przyczyną jest upośledzenie wydzielania insuliny. Zbyt mała ilość tego hormonu przyczynia się do występowania zaburzeń w wykorzystywaniu glukozy przez komórki organizmu, a to z kolei prowadzi do zwiększenia stężenia glukozy we krwi i wydalania jej wraz z moczem. Geneza występowania cukrzycy nie została do tej pory jednoznacznie wyjaśniona, pewnym jest natomiast, że liczba chorych w Polsce sięga dwóch milionów, a kolejny milion stanowią prawdopodobnie osoby, które nie wiedzą o tym, że chorują. Z tego względu tak ważnym jest, by uświadamiać i edukować społeczeństwo, mówić o objawach i prawidłowym leczeniu, umożliwiającym utrzymanie pełnej sprawności i satysfakcji z życia.

Istotną rolę w rozwoju choroby pełnią czynniki genetyczne oraz środowiskowe. Ryzyko zachorowania na cukrzycę znacznie wzrasta wraz z wiekiem - dotyczy to przede wszystkim cukrzycy typu II, charakterystycznej dla osób starszych. Rozwojowi cukrzycy typu II sprzyjają nieprawidłowe nawyki żywieniowe, ograniczona aktywność fizyczna, nadwaga i otyłość, palenie papierosów oraz nadużywanie alkoholu, a także nowotwory i stany zapalne trzustki, marskość wątroby czy działanie związków chemicznych, które powodują, że czynność komórek wytwarzających insulinę zostaje zaburzona. Do czynników ryzyka wystąpienia cukrzycy typu I należą częste infekcje w dzieciństwie, choroba u krewnego pierwszego stopnia, obecność stanu przedrzucukrzycowego w czasie ciąży oraz występowanie innych chorób o podłożu autoimmunologicznym.
 

Rodzaje cukrzycy

Cukrzyca typu I - inaczej cukrzyca insulinozależna, dawniej młodzieńcza (IDDM - insulin dependent diabetes mellitus), należy do chorób autoimmunologicznych, w których układ odpornościowy organizmu niszczy własne komórki i tkanki. W tym przypadku niszczone są komórki beta wysp Langerhansa trzustki, odpowiedzialne za produkcję i wydzielanie insuliny. Brak insuliny powoduje szybki wzrost poziomu glukozy we krwi i rozwój hiperglikemii. Cukrzyca typu I rozwija się najczęściej u ludzi młodych i dzieci, szacunkowo choruje na nią 5-10% wszystkich diabetyków. Podstawowym sposobem leczenia jest substytucja insuliny i racjonalizacja trybu życia, obejmująca właściwą dietę i umiarkowany wysiłek fizyczny.
Cukrzyca typu II - inaczej cukrzyca nieinsulinozależna (NIDDM - non insulin dependent diabetes mellitus), jest chorobą typowo metaboliczną i stanowi około 90-95% przypadków cukrzycy. Organizm zachowuje zdolność wytwarzania insuliny, jednak jej wydzielanie jest upośledzone i/lub komórki docelowe stają się oporne na jej działanie. Ten rodzaj cukrzycy występuje przede wszystkim u osób powyżej 30. roku życia i może powodować stan przewlekłej hiperglikemii, co zazwyczaj pociąga za sobą senność, stany depresyjne, otyłość i nadciśnienie tętnicze (tzw. metaboliczny zespół X). Jej występowanie sprzyja również nawracającym, trudno gojącym się stanom zakaźnym. Leczenie początkowo opiera się na stosowaniu odpowiedniej diety i wprowadzeniu dostosowanego do możliwości wysiłku fizycznego, a także podawaniu doustnych leków hipoglikemizujących.
 

Objawy cukrzycy

Na wstępie warto podkreślić, że charakterystyczne objawy cukrzycy typu I pojawiają się gwałtownie i rozwijają w przeciągu kilku tygodni. Są bardzo nasilone, a nieleczone szybko doprowadzają do wyczerpania możliwości kompensacyjnych ustroju i zgonu chorego. Cukrzyca typu II charakteryzuje się z reguły stopniowym rozwojem i skrytym przebiegiem, objawy są mało specyficzne i mogą rozwijać się latami. Jednym z głównych objawów cukrzycy jest oczywiście wysokie stężenie glukozy we krwi. Jako niewykorzystana, gromadzi się w nadmiarze również w innych płynach ustrojowych oraz w przestrzeni międzykomórkowej. Efektem znacznego zwiększenia stężenia glukozy jest (niespotykane w warunkach fizjologicznych) jej przenikanie do moczu, czyli cukromocz/glikozuria. Zaburzenia przemiany glukozy powodują upośledzenie przemian lipidowych. W przypadku braku możliwości wykorzystania glukozy jako źródła energii dochodzi do nadmiernego rozkładu tłuszczów i zwiększenia stężenia produktów ich przemiany w postaci szkodliwych związków chemicznych, zwanych ciałami ketonowymi. Wspomniany nadmiar ciał ketonowych powoduje zakwaszenie organizmu (tzw. kwasicę cukrzycową) oraz wpływa toksycznie na ośrodkowy układ nerwowy. Konsekwencją tych biochemicznych przemian jest duże pragnienie oraz znaczne zwiększenie dobowej objętości wydalanego moczu. Dalszymi objawami, które sugerują cukrzycę jest postępująca utrata masy ciała i odwodnienie, osłabienie, obniżona odporność organizmu, upośledzenie wzroku, świąd w ujściu cewki moczowej (niekiedy także żołędzi u mężczyzn, a warg sromowych u kobiet). Z powodu zaawansowanych zmian naczyniowych i neurologicznych, u pacjentów z cukrzycą, szczególnie w wieku starszym, możemy zaobserwować zaburzenia ukrwienia (uczucie oziębienia stóp), bóle kurczowe łydek oraz zaburzenia czucia powierzchniowego kończyn dolnych, tzw. dwufazowe oddawanie moczu oraz osłabienie erekcji i potencji u mężczyzn. Wynikiem postępujących zmian naczyniowych w kłębuszkach nerkowych jest rozwijająca się z biegiem lat niewydolność przesączania nerek. Jako wyraz pogłębiających się zaburzeń biochemicznych występują: nudności, wymioty, napady głodu, apatia, zmiany skórne, pogłębiająca się senność, aż do stanu śpiączkowego włącznie.

Leczenie cukrzycy

Leczenie cukrzycy jako choroby przewlekłej jest czasochłonne i wciąż polega przede wszystkim na zwalczaniu objawów oraz zapobieganiu wystąpienia powikłań. Do osiągnięcia zadowalających rezultatów niezbędna jest ścisła i świadoma współpraca pacjenta z lekarzem. W leczeniu cukrzycy dysponuje się: insuliną, która ma uzupełniać niedobory w organizmie drogą wstrzyknięć oraz lekami doustnymi, które pobudzają wewnątrzustrojowe komórki beta wysp trzustkowych do wytwarzania własnej endogennej insuliny. W cukrzycy typu I podstawą leczenia jest insulina - stosuje się ludzką o pośrednim czasie działania oraz analogi długo działające. W utrzymaniu właściwej glikemii podstawą jest samokontrola pacjenta - wielokrotne mierzenie poziomu cukru we krwi, regularne przyjmowanie insuliny, odpowiednia dawka ruchu i zdrowa, zrównoważona dieta. Celem długotrwałego leczenia cukrzycy jest uzyskanie fizjologicznego poziomu glukozy we krwi (tzw. normoglikemii), a także zapewnienie choremu dobrego samopoczucia i stworzenie mu możliwości realizowania się zarówno w życiu społecznym, jak i zawodowym. Dostępne w aptekach doustne leki przeciwcukrzycowe stosowane przy cukrzycy typu II obejmują pochodne sulfonylomocznika i biguanidu.

Pochodne sulfonylomocznika

Badania nad tą grupą leków trwają od ponad 70 lat i zostały zapoczątkowane zrozumieniem fizjologicznej regulacji stężenia glukozy we krwi. Wzrost glukozy oddziałuje bowiem na kanały potasowe, zależne od uniwersalnych wymienników energii ATP, prowokując szybkie uwalnianie insuliny z komórek beta trzustki. Poszukiwania substancji, które wzmagałyby wydzielanie insuliny niezależnie od stężenia glukozy we krwi poprzez aktywowanie kanałów potasowych, doprowadziły do syntezy pochodnych sulfonylomocznika. Szeroki zakres badań nad tą grupą leków zaowocował pojawieniem się trzech generacji substancji leczniczych, różniących się skutecznością, bezpieczeństwem i czasem działania. Obecnie I generacja pochodnych sylfonylomocznika (karbutamid, tolbutamid, chlorpropamid, tolazamid, acetoheksamid) ze względu na wywoływanie znacznych działań niepożądanych ma jedynie znaczenie historyczne, natomiast II i III generacja do dnia dzisiejszego mają zastosowanie w lecznictwie. W aptekach w Polsce dostępne są więc: gliklazyd, glikwidon i glipizyd z drugiej oraz glimepiryd z trzeciej generacji. Leki na cukrzycę z tej grupy zalecane są pacjentom z cukrzycą typu II z zachowaną czynnością wydzielniczą komórek beta trzustki, u których nie można stosować metforminy lub stosowanie samej metforminy nie przynosi zadowalających efektów. Skuteczne leczenie pochodnymi sulfonylomocznika obniża stężenie glukozy we krwi średnio o 20–40 mg/dl. Działanie pochodnych sulfonylomocznika jest niezależne od stężenia glukozy, co sprawia, że leki te wzmagają wydzielanie insuliny z komórek beta trzustki, nawet w przypadku, gdy poziom glukozy we krwi jest na fizjologicznym poziomie. Niestety, taki charakter działania zwiększa ryzyko wystąpienia przypadków hipoglikemii (zbyt niskiego stężenia glukozy we krwi). Leki te ponadto zmniejszają wydzielanie glukagonu z komórek alfa trzustki oraz zwiększają wrażliwość tkanek na insulinę. Zmniejszają także proces formowania się zakrzepów. Pełny efekt działania tej grupy leków występuje po 2-3 tygodniach ich stosowania i dopiero po upływie tego czasu dokonywana jest właściwa ocena skuteczności leczenia. Poza zwiększonym ryzykiem wystąpienia hipoglikemii, do działań niepożądanych, jakie mogą wywoływać leki tej grupy należą:
- przyrost masy ciała,
- zaburzenia w obrazie krwi,
- uszkodzenie szpiku,
- wymioty i biegunka,
- zaburzenia czynności wątroby,
- skórne reakcje alergiczne,
- nadwrażliwość na światło.
 
Niewskazane jest stosowanie pochodnych sulfonylomocznika u osób, u których stwierdzono:
- cukrzycę wynikającą z bezwzględnego niedoboru insuliny (np. cukrzycę typu I),
- ciężką niewydolność wątroby i nerek,
- kwasicę ketonową,
- śpiączkę cukrzycową,
- nadwrażliwość na leki z tej grupy.

Warto również zaznaczyć, że ze względu na przenikanie pochodnych sulfonylomocznika do mleka, nie powinny ich stosować matki karmiące. Obecnie najczęściej stosowanym w leczeniu cukrzycy typu II jest lek trzeciej generacji – glimepiryd, dostępny również na listach leków refundowanych w Polsce.

Pochodne biguanidu

Należąca do tej grupy metformina stanowi lek na cukrzycę pierwszego rzutu w przypadku cukrzycy nieinsulinozależnej. Pochodne biguanidu zmniejszają stężenie glukozy we krwi w wyniku hamowania jej wchłaniania z przewodu pokarmowego, zmniejszenia wytwarzania w wątrobie oraz nasilenia wychwytu i wykorzystania glukozy w tkankach obwodowych (zwłaszcza w mięśniach szkieletowych). Podstawowe działanie pochodnych biguanidu nie zależy od stanu czynnościowego komórek beta wysp trzustkowych - nie pobudzają ich do wydzielania insuliny, a wręcz powodują zmniejszenie ilości insuliny wydzielanej po posiłku. W rezultacie powodują obniżenie stężenia glukozy we krwi, zarówno na czczo jak i po posiłku, przy niezmienionym lub zmniejszonym poziomie insuliny. Mają korzystny wpływ na metabolizm lipidów, powodują bowiem zmniejszenie stężenia triglicerydów i cholesterolu całkowitego w surowicy krwi. Masa ciała chorych w czasie terapii pochodnymi biguanidu pozostaje niezmieniona lub może ulec stopniowemu obniżeniu. Zmniejszenie nadwagi obserwuje się zwłaszcza w początkowym okresie stosowania. Pełne działanie hipoglikemizujace pochodnych biguanidu ujawnia się po 6-7 dniach leczenia, dlatego dopiero po tym okresie należy dokonywać oceny skuteczności leku. Pochodne biguanidu są stosowane w monoterapii u chorych z niepowikłaną cukrzycą typu II, w przypadku braku właściwej kontroli glikemii po zastosowaniu odpowiedniej diety.

Niewskazane jest stosowanie pochodnych sulfonylomocznika u osób, u których stwierdzono:
- nadwrażliwość na pochodne biguanidu,
- cukrzycę wynikającą z bezwzględnego niedoboru insuliny (np. cukrzycę typu I),
- ostre i przewlekłe powikłania cukrzycy,
- stany wymagające okresowego podawania insuliny (poważne urazy, oparzenia, zakażenia, okres okołooperacyjny),
- zaburzenia czynności nerek,
- niewydolność krążenia,
- niewydolność oddechową,
- zaburzenia czynności wątroby,
- alkoholizm,
- niedobór witaminy B12.

Jeśli stosowanie metforminy oraz pochodnych sulfonylomocznika nie przynosi spodziewanych efektów, sięga się po:
- akarbozę,
- leki inkretynowe,
- inhibitory SGLT2 - tzw. flozyny lub gliflozyny,
- pochodne tiazolidynodionu - tzw. glitazony.
Jeśli również one nie obniżają glikemii, wdraża się insulinę.

Preparaty wspomagające

Apteki internetowe dysponują obecnie bogatym asortymentem preparatów wspomagających walkę z cukrzycą. Chorzy znajdą tam specyfiki wspierające utrzymanie równowagi metabolizmu węglowodanów w organizmie oraz produkcję insuliny. Do naturalnych składników, wykorzystywanych w proponowanych suplementach zalicza się między innymi:
- wyciąg z cynamonowca, wpływający na utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi,
- chrom, mający korzystny wpływ na poziom lipidów,
- cynk, wspierający ochronę komórek przed stresem oksydacyjnym,
- kwas foliowy, witaminy B6 i B12, wpływające na utrzymanie prawidłowego poziomu homocysteiny we krwi,
- morwę białą, która przyczynia się do utrzymania równowagi metabolizmu węglowodanów w organizmie,
- kozieradkę pospolitą, która pomaga w utrzymaniu prawidłowego poziomu glukozy we krwi,
- słonecznik bulwiasty, przyczyniający się do utrzymania prawidłowej wagi i korzystnie wpływający na system odpornościowy.
Każda apteka online posiada szeroki zasób suplementów, witamin, herbat i wielosmakowej glukozy, dzięki czemu diabetycy mogą odnaleźć wśród nich specyfik idealny dla swojego organizmu.
 






Artykuł ma charakter informacyjny. Pamiętaj, aby diagnozę i leczenie tego problemu zdrowotnego skonsultować z lekarzem.
Źródła:
https://apteline.pl/
https://www.poradnikzdrowie.pl/
https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/viewFile/8544/7298;02
http://www.medonet.pl/
http://www.centrumdiabetyka.pl/